“Coronacrisis is wake-up call: hoe gaan we het binnenklimaat in alle gebouwen gezonder maken?”
3 augustus 2020
De opleving van de coronapandemie gaat gepaard met een verwoede discussie over maatregelen die nodig zijn om het virus onder controle te krijgen. Volgens biochemisch technoloog Eliane Khoury is de corona-uitbraak in dat opzicht een wake-up call: we doen veel te weinig om het binnenklimaat van gebouwen gezond te maken. Met haar bedrijf Virus Free Air heeft ze een systeem ontwikkeld dat ventilatielucht middels ionisatie ontdoet van ziekteverwekkers.
Tekst: Bas Roestenberg
Er is discussie gaande over de vraag of het coronavirus zich niet louter via aerosolen in de binnenlucht verspreidt. Hoe staat u daar tegenover?
“Ik wil graag een misverstand uit de weg ruimen. Veel mensen denken ten onrechte dat aerosolen kleine vochtdruppeltjes zijn. Dat is een merkwaardig misverstand, want je kunt het gewoon op Wikipedia nalezen: aerosolen zijn een mengsel van vloeistofdeeltjes en kleine vaste deeltjes, dus ook pollen, fijnstof en andere ziekteverwekkers, die in een gas rondzweven. In woningen en kantoren bestaat dat gas uit de lucht die we inademen. Een deel van de aerosolen zijn levensvatbaar, dan spreek je over bio-aerosolen. Daarbij kan het ook om virusdeeltjes gaan die in of op een gastheer zitten, zoals een fijnstofdeeltje of vloeistofdruppeltje. Wanneer je ventileert, moet je dus maatregelen doorvoeren om zo veel mogelijk aerosolen te verwijderen, waarmee je ook het risico op coronabesmetting reduceert.”
Zegt u daarmee – net zoals Maurice de Hond – dat de maatregelen die in Nederland worden getroffen zinloos zijn omdat er buiten geen besmettingsrisico is?
“De kans op besmetting in een slecht geventileerde binnenruimte is veel groter dan in de buitenlucht waar deeltjes verwaaien en deels onschadelijk worden gemaakt door uv-straling van de zon. Maar dat betekent niet dat ik maatregelen zoals het desinfecteren van oppervlakken, social distancing en het op bepaalde plaatsen dragen van een mondkapje onzin vind. Als een besmet persoon op korte afstand van jou een hoestbui heeft en geen mondkapje draagt, is de kans op besmetting reëel. Alleen zijn de huidige maatregelen zowel in sociaal als economisch opzicht niet vol te houden: het zijn echt noodgrepen.”
Wat moet er dan gebeuren, als de houdbaarheid van deze maatregelen beperkt is?
“De grote vraag is wat we gaan doen om het binnenklimaat van alle gebouwen in Nederland gezond te maken. De coronacrisis is hier een wake-up call voor, ook al gaat het lang niet alleen om corona. Met slechte ventilatie speel je bijvoorbeeld ook fijnstof, influenza, de MRSA-bacterie, stikstof, pollen en tal van andere ziekteverwekkers in de kaart. De belangrijkste actie voor de Nederlandse overheid is het fors aanscherpen van het Bouwbesluit. Wat daar over ventilatie in staat is 40 jaar geleden bedacht, in een tijd met heel andere gebouwen en een heel andere bezettingsgraad. Door het kierdichte bouwen dat tegenwoordig wordt voorgeschreven, is er geen luchtinfiltratie meer. Daarom moet er veel meer worden geventileerd dan nu gebeurt, en ook veel beter als het gaat om de kwaliteit van ventilatielucht.”
Over Eliane Khoury
Eliane Khoury is geboren in Israël. Na haar emigratie naar Nederland studeerde ze Biochemische technologie aan de TU Delft. Dertien jaar geleden richtte ze vanuit de universiteit haar bedrijf Virus Free Air (VFA Solutions) op, waarmee ze een luchtzuiveringssysteem heeft ontwikkeld dat op basis van de ionisatie van aerosolen werkt.
Met VFA Solutions heeft u in dat kader een luchtreinigingssysteem ontwikkeld op basis van ionisatie. Hoe werkt dat?
“Ons systeem, Aspra, gaat uit van positieve ionisatie in een gesloten omgeving. Dat betekent dat ventilatielucht eerst in een gesloten systeem terechtkomt en wordt geïoniseerd, dus voorzien van positief geladen ionen. Die geven lading aan de aerosolen in de lucht, die daarna neerslaan op een speciaal filter dat als collector fungeert. Virusdeeltjes zoals corona worden door die ionisatie meteen uitgeschakeld. Bij sommige andere pathogenen blijft een deel levensvatbaar, maar ze worden dus al uit de lucht verwijderd voordat die in de binnenruimte komt. Deze manier van ionisatie kan op verschillende manieren worden toegepast: vóór de luchtinlaat in een ruimte of gebouw, maar ook bij de retourlucht van een recirculatie- of aircosysteem, of om de afvoerlucht te reinigen voor hij het gebouw uitgaat. Dat laatste is bijvoorbeeld van belang bij locaties waar coronapatiënten worden verpleegd. En de Aspra is ook beschikbaar als een recirculatieluchtreiniger die de binnenlucht zelf reinigt, zelfs bij afwezigheid van ventilatie.”
Verschillende toepassingsmogelijkheden van de Aspra in een gebouw (klik op het beeld voor een grotere versie).
Wat bedoelt u met ‘positieve ionisatie in een gesloten omgeving’? Bestaat er ook ‘negatieve ionisatie’ in een ‘open omgeving’?
“Geladen, dus geïoniseerde, deeltjes neigen ernaar om neer te dalen op een geaard oppervlak. Bij open ionisatie in de verblijfsruimte heb je geen controle over de plek waar ze neerslaan. Dan bestaat het risico dat pathogenen die nog levensvatbaar zijn op de huid en in de longen van mensen terechtkomen. Bij gesloten ionisatie, waar wij mee werken, kun je geladen aerosolen gecontroleerd afvangen en loop je dat risico niet. De andere keuze die we hebben gemaakt, is dat we met positieve ionen werken. Negatieve ionisatie werkt met vrije elektronen die overal tegenaan botsen, dus ook tegen zuurstofatomen. In dat geval wordt er ozon gevormd, en dat wil je uiteraard niet. Dit voorkomen we door niet met vrije elektronen te werken, maar met positief geladen ionen.”
Zijn er risico’s aan ionisatie verbonden? Je werkt immers met elektrostatische lading.
“Als je er op een gecontroleerde manier mee werkt, zoals wij dat doen, is het volkomen veilig. Die ‘gecontroleerde’ werkwijze houdt bijvoorbeeld in dat we alle systemen monitoren zodat er in geval van storing tijdig wordt ingegrepen, en dat de mate van ionisatie nauwkeurig wordt afgesteld op de luchtvochtigheid. Bij een hoge luchtvochtigheid neemt de kans toe dat er vonken ontstaan als je lading inbrengt, denk maar aan een klamme zomerdag die eindigt met onweer. Daar speelt ons systeem op in door bij die omstandigheid de mate van ionisatie te verminderen, zodat veiligheid is gegarandeerd.”
Aspra-ionisatiesystemen.
Een ionisatiesysteem is ongetwijfeld duurder in aanschaf dan traditionele filtratie. Waarom zou een gebouwbeheerder ervoor kiezen?
“Ons systeem kan inderdaad wat duurder zijn, maar die meerprijs verdient je binnen heel korte tijd terug omdat het energiegebruik drastisch wordt gereduceerd. Als je bij een gebouw het filtersysteem in de luchtbehandelingskast vervangt door gesloten ionisatie, leidt dat direct tot een veel lagere weerstand en kleinere drukval. Het systeem dat wij op de markt hebben gezet biedt een filtratieniveau dat vergelijkbaar is met dat van een HEPA-filter, maar met de weerstand van een F7-filter. Daar komt bij dat het systeem zelf maar 14 watt gebruikt. Als je alles bij elkaar optelt, bespaar je er dus fors mee op je energierekening. Daardoor bedraagt de terugverdientijd slechts drie jaar.”
Heeft ionisatie nog andere voordelen ten opzichte van traditionele filtratie?
“Doordat de lucht niet door een dik filter de binnenruimte in hoeft te worden geblazen, is er behalve energiebesparing ook sprake van minder geluidsproductie. Een ander voordeel van onze aanpak is dat we de hele installatie testen en valideren, in plaats van alleen te focussen op een filter. Om een voorbeeld te geven: als je in een bestaande luchtbehandelingskast overstapt van een F7- naar een F9-filter omdat je de luchtkwaliteit wil verbeteren, heeft dat consequenties. De weerstand neemt toe, het luchtvolume neemt dus af, het CO₂-gehalte wordt hoger, er wordt meer geluid geproduceerd en het energiegebruik neemt toe. Dat zijn allemaal zaken waar doorgaans niet op wordt gelet. Als je een F7-filter vervangt door een ionisatiesysteem speelt dat allemaal niet, omdat wij het ventilatiesysteem als geheel in onze berekeningen meenemen.”
Toch is ionisatie, ondanks de voordelen die u nu schetst, nog steeds niet doorgebroken.
“Ionisatie is als techniek al bijna honderd jaar bekend en biedt inderdaad tal van voordelen. Er zijn volgens mij twee redenen waarom nog steeds massaal voor traditionele filtertechnieken wordt gekozen. Ten eerste zijn veel bedrijven nog altijd terughoudend om extra, innoverende stappen te zetten als daar geen wettelijke noodzaak voor is. Een belangrijkere reden is echter dat grote filterfabrikanten een sterke lobby hebben. Ze hebben grote invloed op de ontwikkeling van bijvoorbeeld filtratieklassen en certificering. Innovatieve ‘alternatieve’ technologie zoals ionisatie krijgt daardoor minder mogelijkheden zich op de kaart te zetten. Heel jammer, want hierdoor mist de markt kansen om gebouwen op een rendabele, energiezuinige manier gezonder te maken.”
